Amputacja (łac. amputatio) – zabieg operacyjny polegający na usunięciu narządu lub jego części[1][2]. Najczęściej zdarzają się amputacje kończyn[1] spowodowane zaawansowanym niedokrwieniem[1][2] (wywołanym np. postępującym stwardnieniem zarostowym tętnic[1]) lub znacznym uszkodzeniem urazowym[1][2]. Jeżeli odjęcie kończyny przebiega poprzez rozdzielenie kości w stawie, a nie jej przecięcie, to operację taką nazywa się wyłuszczeniem.
Innym przykładem jest amputacja oskrzela, polegająca na jego odcięciu podczas resekcji płuca. W przypadku złośliwych nowotworów sutka zdarzają się natomiast amputacje sutka[1].
Amputacja jest zabiegiem powodującym trwałe kalectwo, dlatego jest stosowana tylko wtedy, gdy brak innej możliwości leczenia i w sposób na tyle oszczędny, na ile to możliwe (szczególnie przy zabiegach w obrębie dłoni).
Amputacja kończyn dolnych – przyczyny
Wskazania do amputacji dzieli się na względne i bezwzględne. Amputacja jest zawsze ostateczną metodą terapii, jednak nie można odraczać jej zbyt długo ze względu na powikłania, jakie niosą za sobą np. zmiany martwicze. Przyczyny bezwzględne obejmują przede wszystkim urazy, zgorzele gazowe, rozległe zmiażdżenia. Są to najczęściej amputacje nagłe, ratujące życie. Do innych wskazań bezwzględnych zalicza się np. martwicę kończyny w wyniku niedokrwienia. W tych przypadkach lekarz ma czas na rozważenie wszystkich opcji terapeutycznych, a także przemyślenie poziomu, na który najlepiej dokonać amputacji.
Wskazania względne to takie, kiedy amputacja poprawi jakość życia chorego. Może to mieć miejsce w przypadku niektórych wad wrodzonych, znacznych zniekształceń kończyny, rozległych, niegojących się ran, a także znacznego bólu. Amputacja jest bardzo okaleczającą operacją, dlatego wskazania względne zawsze trzeba traktować z dużą rezerwą.
Amputacje kończyn dolnych – na jakim poziomie są wykonywane?
Kończyna dolna ma funkcje podporowe i lokomocyjne. Wobec czego decyzja o amputacji kończyny powinna uwzględniać funkcje tej części ciała. Priorytetem jest oczywiście ratowanie życia, natomiast w innych przypadkach poza nagłymi operacjami chirurg powinien rozważyć poziom przeprowadzania amputacji kończyny dolnej, by umożliwić późniejszą lokomocję chorego. Na kikut bowiem będą działać znaczne siły. Musi on więc być wytrzymały, odporny na ucisk i mieć odpowiednią ruchomość. Możliwości późniejszej „naprawy” kikuta są ograniczone, dlatego operacja ta powinna być bardzo przemyślana.
Amputację wykonuje się na różnych poziomach. W sytuacji zagrożenia życia lekarz stara się amputować nogę w najniższym możliwym miejscu. W amputacji planowej poziom wykonania zabiegu jest przemyślany.
Amputacji kończyny dolnej można dokonać następującymi metodami:
amputacja Sharpa–Jagera (na poziomie bliższych kości śródstopia),
amputacja goleni na poziomie od połowy do 1/3 bliższej wysokości goleni,
wyłuszczenie kończyny w stawie kolanowym (wykonywana obecnie bardzo rzadko),
amputacja uda, około 10 cm nad szparą kolanową,
Pielęgnacja pacjenta po amputacji kończyny dolnej
Bardzo ważne jest postępowanie przed- i pooperacyjne, w tym rehabilitacja i opieka psychologiczna, dlatego istotne jest, by amputacje wykonywane były przede wszystkim w ośrodkach mogących zapewnić wielopoziomową opiekę choremu. Ta opieka obejmuje chirurga, ortopedę, rehabilitanta, psychologa, no i oczywiście protetyka. Chorzy po amputacji korzystają z pomocy medycznej już właściwie do końca życia. Kiedy operacja jest wykonywana planowo, pacjenta można przygotować na gruncie psychicznym i częściowo też fizycznym. Operacje wykonywane na ostro nie pozwalają na takie czynności. Jedynym postępowaniem jest poprawa stanu ogólnego chorego i zapobiegnięcie powikłaniom wstrząsu.
Wycofano się z protezowania kończyn dolnych od razu na stole operacyjnym. Protezuje się je dopiero po wygojeniu się kikuta. Należy prowadzić odpowiednią pielęgnację kończyny dolnej po amputacji i bandażować kikut opaską elastyczną. Bandaż należy przewiązywać kilkukrotnie w ciągu doby ze względu na to, że ważne jest zachowanie równomiernego ucisku bandaża na tkanki.
Protezy kończyn dolnych
Nowoczesne protezy kończyn dolnych wykonywane są różnego rodzaju materiałów zapewniających trwałość i lekkość. Stopy w protezach są konstruowane na zasadzie stopy SACH (stopa bez sztucznego stawu skokowego, gdzie jego rolę spełnia klin piętowy oraz elastyczne przodostopie). Stopa połączona jest z elementem nośnym zespolonym wyżej z lejem protezy. Leje są produkowane na miarę.
W razie wystąpienia jakichkolwiek zmian na kikucie należy je leczyć i wstrzymać się ze stosowaniem protezy.
Ból po amputacji kończyny dolnej
Wielu pacjentów po amputacji zgłasza objaw w postaci bólu kończyny, której już nie ma. Najczęściej mija on po kilku dniach, jednak są osoby, u których utrzymuje się nawet kilka lat, wymagając leczenia. Leczenie bólu fantomowego to nie tylko typowe leczenie przeciwbólowe, które tak naprawdę nie zdaje egzaminu. Ważne jest tu postępowanie psychologiczne i rehabilitacja.
W obrębie tkanek miękkich kikuta mogą powstawać nerwiaki regeneracyjne, które powodują znaczne bóle. Przy wykonywaniu amputacji lekarze starają się przecinać nerwy pod napięciem, by ich zakończenia były schowane głęboko w tkankach miękkich i nie były uciskane przez lej protezy.
Rehabilitacja po mastektomii może się odbywać zarówno w szpitalu, jak i w domu. W obu przypadkach podstawową zasadą jest umiarkowanie. Podczas ćwiczeń należy stopniowo i delikatnie obciążać ciało
Cele rehabilitacji po mastektomii
zwiększenie zakresu ruchów w stawach kończyn,
zwiększenie siły mięśni rąk,
zapobieganie lub usuwanie obrzęku w obrębie kończyny,
zapobieganie stanom zapalnym, będących skutkiem obrzęku tkanek (tzw. obrzęku limfatycznego),
zapobieganie wadom postawy i ich ewentualna korekta,
poprawa wydolności organizmu.
Jednak najważniejszym celem rehabilitacji jest przywrócenie równowagi psychicznej pacjentki, tak, aby zaakceptowała ona swoje ciało i przystosowała się do nowego stylu życia.
Masaż rehabilitacyjny po mastektomii
Podczas operacji amputacji piersi zostają usunięte węzły chłonne, co może utrudnić prawidłowy odpływ chłonki (limfy) z kończyny. Aby zapobiec ewentualnym obrzękom czy stanom zapalnym, należny wykonywać specjalne masaże, które ułatwią odpływ chłonki. Tego typu masaże należy wykonywać codziennie zwłaszcza w pierwszym okresie.
Rehabilitacja podczas snu
Rehabilitacja po mastektomii nie może się ograniczać jedynie do domowej czy szpitalnej fizjoterapii. Ważne jest także, w jaki sposób układamy kończyny podczas snu w tym celu należy odwiedzić fizjoterapeutę i nabyć odpowiedni instruktaż..
a b c d e f Mała encyklopedia medycyny. Wyd. IV. T. I: A–G. Warszawa: PWN, 1988, s. 33. ISBN 83-01-08835-4.
a b c Wielka encyklopedia zdrowia. Wojciech Twardosz (red.). T. I: Ab–Az. Poznań: Wydawnictwo HORYZONT, 2002, s. 53. ISBN 83-89242-01-X.
